साहित्यिक खबरें $type=grid$count=5$meta=0$snip=0$rm=0

मात्रिक अर्द्धसम छन्द (मापनीमुक्त मात्रिक छन्द) परिभाषा ,प्रकार एवम् उदाहरण ?

SHARE:

मात्रिक अर्द्धसम छन्द (मापनीमुक्त मात्रिक छन्द) परिभाषा ,प्रकार एवम् उदाहरण ?

मात्रिक अर्द्धसम छन्द (मापनीमुक्त मात्रिक छन्द):


इस प्रकार के छन्दों में चार चरण होते हैं, विषम चरण एक समान होते हैं जबकि सम चरण इनसे भिन्न किन्तु आपस में एक समान होते हैं। समानता का अर्थ केवल मात्राओं की संख्या का समान होना नहीं है, अपितु प्रकृति भी समान होनी चाहिए। मात्रिक अर्धसम छन्द प्रायः मापनीमुक्त होते हैं। इन छन्दों को परम्परा से दो पंक्तियों में लिखा जाता है किन्तु यदि चार चरणों को अलग-अलग चार पंक्तियों में लिखा जाये तो इससे छन्द में कोई दोष नहीं आ जाता है अपितु छन्द की प्रकृति और अधिक स्पष्ट हो जाती है । सम्प्रति यहाँ पर चार चरणों को चार पंक्तियों में लिखने को वरीयता दी गयी है।
दोहा , सोरथा, हरिपद, धत्तानंद, उल्लाला, रुचिरा आदि छंद मात्रिक अर्द्धसम छन्द के उदाहरण हैं।

दोहा
इस छन्द के पहले तीसरे चरण में १३ मात्राएँ और दूसरे–चौथे चरण में ११ मात्राएँ होती हैं। विषय (पहले तीसरे) चरणों के आरम्भ जगण नहीं होना चाहिये और सम (दूसरे–चौथे) चरणों अन्त में लघु होना चाहिये।
उदाहरण –
शीश    झुका   मेरा    सदा,   माता   तेरे   द्वार।
मां    वीणा   आशीष   दे,   हो   जाए   उद्धार।।(२४ मात्राएँ)
~ वैधविक

सोरठा
सोरठा छन्द के पहले तीसरे चरण में ११–११ और दूसरे चौथे चरण में १३–१३ मात्राएँ होती हैं। इसके पहले और तीसरे चरण के तुक मिलते हैं। यह विषमान्त्य छन्द है।
उदाहरण –
रहिमन हमें न सुहाय, अमिय पियावत मान विनु।
जो विष देय पिलाय, मान सहित मरिबो भलो।।
ऽ ।- । ऽ -। ।- ऽ - । ऽ - । । -। -। ।- ।- ऽ । -ऽ
~ रहीम 

ग़ज़ल की प्रमुख 32 बहर/ ग़ज़ल की मापनी एवम् नियम

छंद क्या है ? छंद कैसे लिखते है?





COMMENTS

$type=list$au=0$va=0$count=4

नाम

अज्ञेय,14,अनाथ लड़की,1,अनुपमा का प्रेम,1,अनुभव,1,अनुराधा,1,अनुरोध,1,अपना गान,1,अपनी करनी,1,अभागी का स्वर्ग,1,अमृत,1,अमृता प्रीतम,8,अलग्योझा,1,अविनाश ब्यौहार,4,अशआर,1,अश्वघोष,6,आख़िरी तोहफ़ा,1,आखिरी मंजिल,1,आत्म-संगीत,1,आर्यन मिश्र,2,इज्ज़त का ख़ून,1,उद्धार,1,उपन्यास,48,कफ़न,1,कबीरदास,2,कबीरदास जी के दोहे,3,कर्मों का फल,1,कवच,1,कविता,59,कहानी,130,क़ातिल,1,कुंडलिया छंद,6,क्योंकर मुझे भुलाओगे,1,क्रान्ति-पथे,1,ग़ज़ल,104,ग़ज़ल की 32 बहर,1,गजलें,1,ग़रीब की हाय,1,गिरधर कविराय,5,गिरधर की कुंडलिया,4,गिरधर की कुंडलिया छंद,1,गीत,9,गीतिका,1,गुस्ताख हिन्दुस्तानी,5,गोपालदास "नीरज",14,गोपासदास "नीरज",1,गोस्वामी तुलसीदास,1,गोस्वामी तुलसीदास जी,1,गोस्वामी तुलसीदास जी के दोहे,2,घमण्ड का पुतला,1,घर जमाई,1,घासवाली,1,चंदबरदाई,3,छंद,25,छंद के नियम,1,छंद क्या है,1,जयशंकर प्रसाद,4,जानभी चौधुरी,1,जीतेन्द्र मीना 'गुरदह',2,जॉन एलिया,16,जौन एलिया,1,ज्वालामुखी,1,ठाकुर का कुआँ,1,डॉ. शिवम् तिवारी,1,डॉ.सिराज,1,तुम और मैं,1,तुलसीदास जी के दोहे,1,तोमर छंद,1,तोमर छंद के नियम,1,तोमर छंद कैसे लिखते है,1,त्रिया-चरित्र,1,दण्ड,1,दिल की रानी,1,दिलीप वर्मा'मीर',1,दीपावली का एक दीप,1,दुर्गा का मन्दिर,1,दुष्यंत कुमार,12,दूसरी शादी,1,देवधर की स्मृतियाँ,1,देवी- एक लघु कथा,1,दैनिक साहित्य,4,दो बैलों की कथा,1,दो सखियाँ,1,दोहा,12,दोहा छंद,6,दोहा छन्द,1,दोहा छन्द की परिभाषा,1,दोहा छन्द की पहचान?,1,नज़्म,7,नमक का दारोगा,1,नवगीत,1,नहीं तेरे चरणों में,1,नाग-पूजा,1,निदा फ़ाज़ली,26,निमन्त्रण,1,निर्मला,21,निर्वासन,1,नैराश्य लीला,1,पंच परमेश्वर,1,पराजय-गान,1,परिणीता,1,पर्वत यात्रा,1,पहले भी मैं इसी राह से जा कर फिर,1,पुस्तक लोकार्पण,2,पूस की रात,1,प्रतापचन्द और कमलाचरण,1,प्रतीक मिश्रा "निरन्तर",1,प्रस्थान,1,प्रातः कुमुदिनी,1,फ़ैज़ अहमद फ़ैज़,15,बड़े घर की बेटी,1,बत्ती और शिखा,1,बन्द दरवाजा,1,बलिदान,1,बशीर बद्र,1,बालकों का चोर,1,बाल्य-स्मृति,1,बूढ़ी काकी,1,भग्नदूत,4,मंझली दीदी,1,मंत्र,1,मनोरम छंद,1,मनोरम छंद कैसे लिखते है?मनोरम छंद क्वे नियम,1,मनोरमगा छंद के नियम,1,मनोरमगा छंद कैसे लिखते है?,1,मन्दिर,1,महातीर्थ,1,महादेवी वर्मा,5,मात्रा गणना कैसे करते है,1,मात्रिक अर्द्धसम छन्द,1,मिर्ज़ा ग़ालिब,1,मिलाप,1,मिस पद्मा,1,मीनू पंत त्रिपाठी,2,मुंशी प्रेमचंद,126,मुहम्मद आसिफ अली,1,मैकू,1,मोटर के छींटे,1,यह मेरी मातृभूमि है,1,रसखान,2,रहस्य,1,राज किशोर मिश्र,1,राजहठ,1,राधिका छंद के नियम,1,राधिका छंद कैसे लिखते है,1,राहत इंदौरी,21,लैला,1,वासना की कडियॉँ,1,विजय,1,विलासी,1,विष्णुपद छंद,1,विष्णुपद छंद कैसे लिखते है?,1,वेदी तेरी पर माँ,1,वैधविक,3,शंखनाद,1,शरतचंद्र चट्टोपाध्याय,32,शराब की दुकान,1,शायरी,2,शास्त्र छंद कैसे लिखते है,1,शास्त्र छंद.शास्त्र छंद के नियम,1,श्रीकान्त,20,श्रृंगार छंद के नियम,1,श्रृंगार छंद कैसे लिखते है?,1,संजय चतुर्वेदी,6,संत कबीरदास,1,संस्मरण,1,सच्चाई का उपहार,1,सती,1,सनातन,1,समर यात्रा,1,सम्भाव्य,1,सरिता कुमारी ‘क़लम’,1,सवैया छंद,2,सार्द्धसरस छंद के नियम,1,सार्द्धसरस छंद कैसे लिखते है?,1,साहित्य अकादमी,4,साहित्य ज्ञान,14,साहित्यिक खबरें,5,सुभद्रा कुमारी चौहान,6,सुलक्षण छंद,1,सुलक्षण छंद के नियम,1,सुलक्षण छंद कैसे लिखते है?,1,सूर्यकांत त्रिपाठी निराला,4,सैलानी बन्दर,1,सोहाग का शव,1,सौत,1,स्वर्ग की देवी,1,हम क्या शीश नवाएँ,1,हरिचरण,1,हस्तीमल "हस्ती",1,हस्तीमल हस्ती के दोहे,1,होली की छुट्टी,1,होशियार सिंह ‘शंबर’,1,होशियार सिंह ‘शंबर’ के दोहे,1,manoram chhand,1,Radhika Chhand Kaise Likhte Hai,1,Vishnupad Chhand Kaise Likhate Hai,1,
ltr
item
दैनिक साहित्य ई-पत्रिका: मात्रिक अर्द्धसम छन्द (मापनीमुक्त मात्रिक छन्द) परिभाषा ,प्रकार एवम् उदाहरण ?
मात्रिक अर्द्धसम छन्द (मापनीमुक्त मात्रिक छन्द) परिभाषा ,प्रकार एवम् उदाहरण ?
मात्रिक अर्द्धसम छन्द (मापनीमुक्त मात्रिक छन्द) परिभाषा ,प्रकार एवम् उदाहरण ?
https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjNYnYP5S_iJ0aHlwXYs-m6cZekw5RlEpLA2gNh-VDtXrjNSNJfh-kECe-oS5PYzb8-vtd1w7ew_lmmKuA0xy5TIoW4rIOXaIaMmFw57eySpp2PE5WX-Pt_UN7JajO1PlyVRgVTniMhF-WK/s1600/1682523855240209-0.png
https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjNYnYP5S_iJ0aHlwXYs-m6cZekw5RlEpLA2gNh-VDtXrjNSNJfh-kECe-oS5PYzb8-vtd1w7ew_lmmKuA0xy5TIoW4rIOXaIaMmFw57eySpp2PE5WX-Pt_UN7JajO1PlyVRgVTniMhF-WK/s72-c/1682523855240209-0.png
दैनिक साहित्य ई-पत्रिका
https://www.dainiksahitya.com/2023/04/blog-post.html
https://www.dainiksahitya.com/
https://www.dainiksahitya.com/
https://www.dainiksahitya.com/2023/04/blog-post.html
true
8531027321664546799
UTF-8
Loaded All Posts Not found any posts VIEW ALL Readmore Reply Cancel reply Delete By Home PAGES POSTS View All RECOMMENDED FOR YOU LABEL ARCHIVE SEARCH ALL POSTS Not found any post match with your request Back Home Sunday Monday Tuesday Wednesday Thursday Friday Saturday Sun Mon Tue Wed Thu Fri Sat January February March April May June July August September October November December Jan Feb Mar Apr May Jun Jul Aug Sep Oct Nov Dec just now 1 minute ago $$1$$ minutes ago 1 hour ago $$1$$ hours ago Yesterday $$1$$ days ago $$1$$ weeks ago more than 5 weeks ago Followers Follow THIS PREMIUM CONTENT IS LOCKED STEP 1: Share to a social network STEP 2: Click the link on your social network Copy All Code Select All Code All codes were copied to your clipboard Can not copy the codes / texts, please press [CTRL]+[C] (or CMD+C with Mac) to copy Table of Content